توصیه هایی برای صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی

افزایش رشد جمعیت و پیش بینی های  آماری نشان میدهد جمعیت جهان تا سال 2025 میلادی بالغ بر 5/8 میلیارد نفر خواهد شد و 50 کشور جهان با سرانه  کمتر از 1000 متر مکعب  به ازای هر نفر در سال ، با بحران کم آبی و تامین  غذا مواجه خواهند شد.کشور ایران  نیز در افق مذکور دارای  جمعیت بیش از 100 میلیون نفر، که سرانه تجدید ناپذیر 1200متر مکعب در سال به ازای هر نفر در حد بحران تنش آبی شدید قرار خواهند گرفت.



آمار های جهانی نشان میدهد:
-70 درصد آب شیرین در سطح جهان در بخش کشاورزی مصرف می شود.
- از 13 میلیارد هکتار اراضی دنیا، 12 درصد اراضی آن کشاورزی است.( حدود 5/1 میلیارد هکتار)
- از 5/1 میلیارد هکتار اراضی آب دنیا ، 277 میلیون هکتاراراضی آبی است.
- از 277 میلیون هکتار  اراضی آبی دنیا،تنها 14 درصد ( 39 میلیون هکتار ) مجهز به آبیاری تحت فشار هستند.
- از 39 میلیون هکتار اراضی آبیاری تحت فشار، 33 میلیون هکتار به روش آبیاری بارانی  و 6 میلیون هکتار اراضی با روش آبیاری میکرو  تحت پوشش هستند.
- 33 در صد کشاورزی جهان و در ایران  68 درصد  از آب زیرزمینی برداشت می شود.
بنابراین محدودیت منابع آب شیرین  ، برای تأمین غذا در بخش کشاورزی ایجاب می کند مدیریت  توامان منابع آب و خاک صورت پذیرد . مدیریت مصرف آب مهم ترین فاکتور مدیریت یکپارچه منابع آب ، در بخش کشا.ورزی است.امنیت غذا در حال  و آینده ،امنیت ملی ، اشتغال و رفاه اجتماعی ، توسعه و رشد در همه زمینه ها ، حفظ منابع و محیط زیست بر اساس مدیریت مصرف آب و کشاورزی پایدار بستگی به رعایت موراد ذیل می باشد:
- استفاده از روشهای بهینه آبیاری ( تحت فشار، بارانی ،قطره ای ، زیرسطحی)
- کاهش هدر رفت
- استفاده مجدد از آب
- استفاده از منابع غیر متعارف
- جایگزینی پساب برای مصارف کشاورزی
- تلفیق مناسب منابع آب زیرزمینی و سطحی
- کاهش تبخیر
- نگرش اقتصادی در مصرف آب مجازی
- حفاظت کیفی منابع آب
- جلوگیری از اضافه برداشت ها  و اثر آن در نشست زمین ( آبخوان های آبرفتی ) و کاهش ضریب ذخیره آبخوان ها)
- استفاه از ا لگوی کشت متناسب با اقلیم ، خاک و توزیع بارش
- پوشش انهار سنتی
- شناسایی و استفاده از منابع آب آهکی ، سازندهای سخت و منابع آب فسیلی
- آموزش و ترویج فرهنگ  مصرف بهینه آب
- آموزش و ترویج مراحل کاشت ، داشت و برداشت  مناسب
- تعیین تعرفه آب کشاورزی و تاثیر آن در کاهش مصرف آب و افزایش تولید محصولات و بهره وری اقتصادی
- آبخوان داری و آبخیزداری
- مدیریت  ریسک سیلاب و توزیع سیل  در آبخوانها با اجرای طرح های تغذیه  مصنوعی
- مدیریت کشت در سالهای خشکسالی
- نگرش عمیق  به مسائل زیست محیطی  هر منطقه و تاثیرات  متقابل آب و خاک  و نقش آن در تعادل  اکوسیستم  مناطق
- مدیریت آگاهانه  و برنامه ریزی  نرم افزاری  آبیاری در مزارع
-   ساخت مخازن داخل مزرعه در طرح های آبیاری به منظور تامین  هد برای آبیاری قطره ای و بارانی همچنین آبیاری  مزارع  در شب بدون صرف انرژی در سوخت و برق
- هماهنگی بین سازمانهای  مرتبط با آب و خاک
- تحقیقات کاربردی   در خصوص نیاز  آبی محصولات و نوع و کیفیت  محصول ، بذر اصلاح شده ، شناسایی گیاهان مقاوم در مقابل  شوری ، تاثیر تغییرات  اقلیم و شرایط خاک
- آبیاری  قطره ای زیر سطحی  به منظور کاهش هدر رفت  و جلوگیری از تبخیر و تامین  به موقع آب برای ریشه گیاه
- نصب کنتورهای  هوشمند بر روی  چاههای کشاورزی و کنترل حجم برداشت و کنترل زمان ابیاری مزارع
- تعیین نیاز آبی بهینه برای مراحل  رشد هر گیاه
- تعیین رطوبت بهینه  خاک و عمق نفوذ آن در خاک ، بمنظور نیاز آبی بهینه
- تجهیز مزارع به سیستمهای الکترونیکی به منظور ابیاری در زمان مورد نیاز  و شرایط  رشد هرگیاه
- جلوگیری از فرسایش خاک های زراعی و حاصلخیز
- عدم تغییر کاربری اراضی به منظور جلوگیری از فرسایش خاک ، افزایش رسوبات و حفظ مراتع طبیعی
- مدیریت اراضی دیم ، الگوی  کشت متناسب  با اقلیم ، پیش بینی  هواشناسی و استفاده از نتایج در شرایط نوع کشت ،زمان کشت، بررسی آفات  و دفع آن در مزارع دیم ، جلوگیری از رشد علف های هرز به منظور افزایش تولید محصولات در اراضی دیم ، شخم مناسب با شرایط خاک و اقلیم منطقه به منظور هوادهی خاک ، حفظ رطوبت خاک و افزایش کارآیی و استفاده از بارش موثر
اراضی دیم در دنیا حدود 2/1 میلیارد هکتار و 60 درصد محصولات کشاورزی جهان از این نوع  اراضی تولید می شود. مدیریت  و حفظ مراتع 60 میلیارد هکتار  مراتع دنیاکه به زنجیره غذایی انسانهــا  و دام ها کمک می کند و باعث کاهش هزینه های دامپروری  خواهد بود.
- مدیریت زهکش ها و استفاده مجدد از آب زهکشها برای محصولات خاص و مقاوم در مقابل شوری
- ایجاد تعاونی ها و تشکل های آب بران  بـــرای بهره برداری بهینه  و مدیریت آبتوسط آب بران
- پایش و ارزیابی مدا وم عملکرد  تولید به منظور شناخت بیشتر در جهت افزایش تولید محصولات
- نقش نهاده های مختلف در بهره وری  آب و خاک
- تغییر الگوی کشت متناسب با شرایط خشکسالی
- فناوری بهبود بهره وری در کشت های گلخانه ای  و استفاده  از روش های  بارانی  و قطره ای در آبیاری  گلخانه ها
- کنترل آفت ها در اراضی  کشاورزی و نقش مؤثر آن در تولید رشد گیاه ، نیاز آبی و کیفیت محصول
- احیاء اراضی با اجرای  زهکشها  و استفاده  مجدد از آب زهکشها برای توسعه اراضی کشاورزی
- جایگزینی  پساب  تصفیه شده خانگی و صنعتی برای حفظ منابع آب سطحی و زیرزمینی
- به کارگیری  روشهای مختلف برای کاهش رطوبت خاک
- روش آماده سازی ژنتیکی  محصولات  در شرایط تنش آبی
- کنترل شوری  خاک با استفاده  از روشهای  مختلف آبیاری
- مکانیزاسیون ادوات کشاورزی
- تسطیح اراضی  و نقش آن در کاهش  مصرف آب  و افزایش تولید محصولات در هکتار
- مدیریت تبخیر   و اثر   آن در کاهش مصرف آب ، تأثیر نور مستقیم  خورشید و باد در افزایش  تبخیر و نیاز آبی
- توسعه آبیاری میکرو در برداشت ها از آب زیر زمینی و سطحی
- استفاده از آبیاری میکرو در کشت های گلخانه ای
- پخش سیلاب به منظور افزایش ذخیره رطوبت خاک
- رعایت تقویم آبیاری با توجه به نوع کشت ، بافت خاک و شرایط اقلیمی
- اعمال مدیریت مشارکتی آبیاری
- ایجاد سامانه پشتیبانی و تصمیم گیری (DSS )
- مشارکت زنان در آبیاری
- تغییر نگرش کشاورزان  برای  پذیرش طرح جدید آبیاری میکرو، صرفه جویی آب و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی
- جلوگیری از فا سد شدن محصولات با توسعه صنایع جنبی کشاورزی ، دامی ، باغی و زراعی ،( بر اساس آمار 30 درصد محصولات کشاورزی  در دنیا دور ریز می شوند که معادل   40 میلیارد  متر مکعب آب ، و نیاز  غذایی 500 میلیون جمعیت می باشد)
- مشارکت مالی دولت در طرحهای آبیاری نوین (وضع موجود و طرح)
- مرمت و بازسازی سامانه های قدیمی کشاورزی
- بازنگری قوانین مدیریت آب ، خاک. و محیط زیست
- ایجاد سامانه هــای الکترونیکی  و هوشمنمد اندازه گیری  آب در کانالهای اصلی و فرعی
-  تشویق بخش خصوصی  برای مشارکت در مدیریت  آب و خاک
- جذب سرمایه گذاری برای استفاده از پسابهای صنعتی و خانگی
- ایجاد بازار آب
- تجارت جهانی آب
- انتقال مدیریت  آب به بهره برداران
- تعیین قطعات کشاورزی متناسب  با شرایط  خاک و فیزیوگرافی  منطقه
- طبقه بندی اراضی و تعیین  نوع کشت به منظور صرفه جویی
- آگاهی رسانی و ترویج  فرهنگ صرفه جویی آب
- آموزش کاربران و آموزش های عمومی و همگانی در زمینه  مصرف  بهینه آب،افزایش کارایی و تولید محصولات کشاورزی
همچنین سایر فاکتور های موثر  می بایست  بعنوان مدیریت  جامع آب ، خاک و محیط  زیست اعمال  تا امکان تامین غذا و امنیت غذایی برای  جامعه جهانی فراهم گردد. در مورد صرفه جویی آب در بخش کشاورزی کشور ایران باید گفت: فرمایش مقام معظم رهبری در گفتار آغازین  سال 88 ( اصلاح الگوی مصرف) سال 89 ( سال همت مضاعف و کار مضاعف) استمرار اصلاح  الگوی مصرف و کاهش 10 درصدی در بخش کشاورزی ،و سال90(سال جهاداقتصادی) تاکید مجددبر اصلاح الگوی مصرف و کاهش 10 درصدی مصرف در بخش کشاورزی جهاد و تکلیف شرعی برای آحاد جامعه ، دولت(وزارتخانه های جهاد کشاورزی،نیرو ،بازرگانی و ....) و به خصوص جامعه  کشاورزی می باشد. لذا حرکت جهشی و جهاد اقتصادی و صرفه جویی آب ، در بخش کشاورزی به میزان 10 درصد با اعمال  مدیریت توامان آب و خاک ، هماهنگی ، ایجاد تعامل بین  سازمانی  و همکاری  کشاورزان  در خصوص  اصلاح وضع موجود  آبیاری ،رعایت تقویم زراعی ، رعایت الکوی کشت متناسب با اقلیم هر منطقه ،  جلوگیری از اضافه برداشت آب زیرزمینی  و سطحی ، اجرای شبکه های فرعی ، توسعه کشت های گلخانه ای و آموزش  و ترویج  مصرف  بهینه، تعیین تعرفه آب کشاورزی ، با حداقل هزینه ها در سال جهاد اقتصادی می تواند، تحقق یابد.
البته اجرای این تکلیف ، منوط به ارائه برنامه های مشترک وزارتخانه های جهاد کشاورزی، نیرو و سایر سازمانهای مرتبط همچنین تشکیل کارگروههای تخصصی و عملیاتی در این وزارتخانه ها خواهد بود  تا بتوان  در شش ماهه اول سال که فصل زراعی  و آبیاری  است، اقدامات مؤثر در جهت  تحقق فرمایش  مقام معظم رهبری در خصوص کاهش 10 درصد آب بخش کشاورزی را به انجام  رساند .مجدداً تاکید میشود تعیین تعرفه آب کشاورزی نقش موثر در صرفه جویی آب کشاورزی و افزایش محصولات خواهد داشت و تجربه  حاصل از هدفمند کردن یارانه  در کاهش مصرف سایر کالاها، نظیر سوخت ، برق و آب شرب گواه بر این  مطلب خواهد بود.با تعیین و تصویب  نرخ آب کشاورزی طی سال جاری نیز مهمترین گام در خصوص تحقق فرمایش مقام معظم رهبری ،(کاهش 10درصد)  و جهاد اقتصادی در بخش کشاورزی و  اصلاح  الگوی مصرف برداشته خواهد شد.همچنین شرایط را برای  جذب سرمایه گذار و اجرای  اصل 44 در عرصه توسعه و بهره برداری بهینه از آب  و خاک فراهم خواهد نمود.
اصلاح الگوی  مصرف و صرفه جویی آب در بخش کشاورزی، لبیک اعتقادی و عملی  به فرمایش مقام معظم رهبری در سال همدلی و همزبانی دولت و ملت خواهد بود.